آثار ماندگار ولتر؛ فیلسوف و نویسنده روشنگر فرانسوی

فرانسوا ماری آروئه، مشهور به نام ولتر (۱۶۹۴ – ۱۷۷۸)، یک نویسنده، تاریخ‌نگار، و فیلسوف برجسته دوره روشنگری در فرانسه بود. ولتر به دلیل ذکاوت و هوش فراوان خود شناخته می‌شد و به عنوان مدافع قاطع حقوق مدنی، آزادی بیان، و جدایی کلیسا از دولت شناخته می‌شد. او نقدهای مداومی به فلسفه و مذهب همزمانان خود ارائه می‌داد.

ولتر، که اغلب در تعارض با مقامات فرانسوی به دلیل آثار سیاسی و مذهبی‌اش شناخته می‌شد، دو بار به زندان افتاد و مدت‌های طولانی را در تبعید سپری کرد. در این مقاله، به بهترین کتاب‌های ولتر پرداخته‌ایم تا با سبک، افکار، و دانش این نویسنده بزرگ فرانسوی آشنا شوید.

ولتر، همانطور که از فیلسوفان دوره روشنگری همچون جان لاک و فرانسیس بیکن الهام گرفت، آرمان‌های آن‌ها برای جامعه‌ای آزاد و لیبرال را با آزادی مذهب و تجارت آزاد همراه می‌دانست. وی، در توافق با دیگر مفکران روشنگری همان دوره، از روی عقل و منطق به جای ایمان، به خود خداباوری می‌کرد. اعتقاد ولتر به آزادی مذهبی آشکار بود، هرچند که او به سادگی از مسیحیت، یهودیت، و اسلام انتقادات موجهی داشت.

با این وجود، ولتر به عنوان یک دفاع‌کننده حقوق گیاه‌خواران و حیوانات، هندوئیسم را تحسین کرد و ادعا کرد که هندوها “مردمی صلح‌طلب و بی‌گناه هستند که به همان اندازه که قادر به آسیب زدن به دیگران نیستند، از دفاع از خود نیز اجتناب می‌کنند”.

در سال ۱۷۱۶، ولتر به دلیل استهزاء به دوک اورلئان، به تبعید در تیول فرستاده شد. اگرچه در سال ۱۷۱۷ به پاریس بازگشت، اما به اتهام نوشتن شعرهای توهین‌آمیز دستگیر و به مدت یک سال در باستیل تبعید گردید. سپس، در سال ۱۷۲۶، به دلیل برخورد با شوالیه دو روهان، دوباره به باستیل فرستاده شد. این بار، قبل از تبعید، به انگلستان پناه برد و سه سال تقریباً در آنجا زندگی کرد، اما به مدت کوتاهی در آنجا بازداشت شد.

انتشار نامه‌های ولتر، خشم کلیسا و دولت فرانسه را برانگیخت و این نویسنده را مجبور به فرار به مکانی امن‌تر کرد. او پانزده سال بعد را با معشوقه‌اش، امیلی دو شاتل، سپری کرد.

در سال ۱۷۵۰، ولتر به عنوان عضو دربار فردریک کبیر به پروس نقل مکان کرد و آخرین دوره زندگی خود را در ژنو و فرنی گذراند. در سال ۱۷۷۸، او به عنوان نماد ایده‌آل‌های پیشروی روشنگری شناخته شد و پس از بازگشت به پاریس، با استقبال گرم مواجه شد. او بلافاصله پس از آن، در تاریخ ۳۰ مه ۱۷۷۸ در پاریس درگذشت.

۱. نامه‌هایی درباره انگلستان (Letters on England)

کتاب “نامه‌هایی درباره انگلستان” یکی از مهمترین و مورد بحث قرار گرفته‌ترین آثار ولتر و همچنین یکی از پرجنب و جوش‌آورترین آثار قرن هجدهم است که باعث ناراحتی و تشویش در جامعه مرتبط با اقشار متعلق به فرهنگ عالی فرانسه شد. ولتر با مقایسه تحقیرآمیز برخورداری اشراف و جامعه انگلیس با هموطنان فرانسوی‌اش، به طریقی بسیار کنایه‌آمیز، سلطنت و طبقات برتر پاریس را مورد نقد واقع کرد.

“نامه‌هایی درباره انگلستان” یک انتقاد طنزآمیز و مستقیم از جامعه فاسد فرانسه در آن دوره است. ولتر این کتاب را به عنوان یک نمونه برای پیروی از یک جامعه توسعه‌یافته و فرهیخته انگلیسی معرفی کرده و نشان می‌دهد که چگونه جامعه انگلیسی قادر به تحمل و قبول تفاوت‌های طبقات اجتماعی و دور از تعصب و خرافات مذهبی است.

این اثر به عنوان یک منبع مهم در تحلیل ذهنیت طبقات متوسط و پایین و همچنین به عنوان یکی از آثاری که الهام‌بخش جنبش‌های اجتماعی ۱۷۸۹ بوده، شناخته شده و نقش ولتر را به عنوان یک شخصیت با اندیشه آزاد و انقلابی تأیید کرده است.

۲. صدیق/ زادیگ یا کتاب سرنوشت (Zadig)

کتاب “صدیق/ زادیگ یا کتاب سرنوشت” یک اثر فلسفی است که توسط ولتر نوشته شده و اولین بار در سال ۱۷۴۷ با عنوان “ممنون” (Memnon) منتشر شد. این اثر در سال ۱۷۴۸ با عنوان فعلی خود گسترش یافت و مجدداً به چاپ رسید.

بر اساس شهادت لونشان، منشی ولتر، ایده نگارش داستان‌های کوتاه الهام‌بخش در جلسات شبانه با دوشس مین بر اساس توصیف ولتر به وجود آمد و این رمان کوتاه به نتیجه رسید. “کتاب سرنوشت” به عنوان یک داستان فلسفی شناخته می‌شود که از سال ۱۷۴۷ به چندین نسخه مختلف منتشر شده است.

در این کتاب، ولتر از داستان ایرانی سه شاهزاده سرندیپ بهره‌گرفته است. داستان این شاهزادگان بخشی از یک روایت فلسفی را شکل می‌دهد که زندگی انسان را در دستان سرنوشتی خارج از کنترل او نمایان می‌کند. ولتر با اشاره به انقلاب اخلاقی که در شخصیت اصلی داستان به نام زادیگ رخ می‌دهد، اصول ارتدکس مذهبی و متافیزیکی را به چالش می‌کشد. “زادیگ” از محبوب‌ترین آثار ولتر پس از “کاندید” است و تعدادی از منتقدان ادبی از تناقض و تقابل در این داستان ستایش کرده‌اند.

۳. میکرومگاس (Micromégas)

در “میکرومگاس”، ولتر به ما فراخوانی می‌آورد تا با قهرمان فرازمینی او از حاشیه‌های فضا عبور کرده و در خیال‌پردازی به سرزمین‌های دوردست سیارات سفر کنیم. در این سفر شگفت‌آور و پر از فلسفه، ولتر ما را به اندیشه درباره مسائل اساسی آن زمان دعوت می‌کند؛ چگونه ارتباط انسان با کیهان شکل می‌گیرد؟ چه عبرت‌هایی از این ارتباط به دست می‌آید؟

“میکرومگاس” به عنوان یکی از محبوب‌ترین آثار ولتر نه تنها یک داستان علمی-تخیلی درباره یک موجود فضایی است که از جهان ما بازدید می‌کند، بلکه به عنوان یک تفسیر بر جامعه و دانش علمی زمان خود و نقش انسان در جهان بین دو بی‌نهایت نمایان می‌شود.

۴. مجموعه داستان‌های عاشقانه ولتر (Voltaire’s Romances)

هر یک از آثاری که در این مجموعه جای گرفته، به نحوی نمایانگر برترین ابتکارات عاشقانه ولتر هستند. این مجموعه با «گاو سفید: یک طنز عاشقانه» آغاز شده، با «شاهزاده خانم بابل» ادامه یافته و با «مطالعه طبیعت» به پایان رسیده است.

«مجموعه داستان‌های عاشقانه ولتر» به عنوان جوهری فلسفی و رمانتیک، شامل ایده‌ها و احساساتی است که ولتر با عشق به زمان و تفکر انسانی، با حفظ زبان طنز خود، آن‌ها را ثبت کرده است. این آثار با نگاه زیبا و نوآورانه‌اش، ما را به تحلیل دیدگاه‌ها و تجربیات ولتر از دنیا، جوامع، عشق، و طنزی که همواره از دیدگاه یکی از بزرگ‌ترین انسان‌دوستان و مبارزان حقوق اجتماعی شناخته می‌شد، می‌برد. این مجموعه به ما این امکان را می‌دهد که لذت‌ها و افراط‌های قرن هجدهم فرانسه را به خوبی درک کنیم.

۵. کاندید یا خوش‌باوری (Candide)

«کاندید» یک داستان طنز فرانسوی است که برای اولین بار در سال ۱۷۵۹ منتشر شد. این داستان با معرفی کاندید، جوانی که در بهشت عدن زندگی می‌کند و از پروفسور پانگلوس آموخته که لایب‌نیتسی (فیلسوف آلمانی) بهترین‌ها را به او پیش‌بینی کرده، آغاز می‌شود.

این اثر ناگهان توقف زندگی خوش‌بینانه کاندید را توصیف می‌کند و سپس با دردناک و آرام به تجربه‌های دشوار در جهان می‌پردازد. ولتر با کامل رد کردن خوش‌بینی لایب‌نیتسی، به پایان داستان می‌رساند و از طریق یک الگوی عملی و عمیق، تأکید می‌کند که باید به کشتن باغ خود و ساختن دنیای خود بپردازیم، از شعار بهترین جهان‌های ممکن لایب‌نیستی پانگلوس به طور کامل منصرف می‌شود.

۶. تاریخچه پتر کبیر امپراتور روسیه (The History of Peter the Great Emperor of Russia)

این کتاب به طور اصلی از منظر انسانی بازگو شده است و بیشتر بر روی فلسفه زندگی پتر کبیر تمرکز دارد تا اینکه از داستانی الهام گرفته از پیروزی‌های میدان جنگ بهره‌مند باشد. اگرچه ولتر این جنبه از زندگی پتر را برای خلق داستان خود در نظر گرفته است، اما این اثر هیچ‌گونه از واقعیت و حقیقت دور نیست و کاملاً ساخته نیست. بدون شک، این اثر یک تجسم انسان‌محورتر از سایر نویسندگان است و به ما نشان می‌دهد که پادشاه چگونه خود را در هر شرایطی مدیریت می‌کرد.

ولتر با تمرکز بر انسانی بودن پتر به جای تنها اندیشه به عظمت پادشاه، این کتاب را به یک نوشته دست‌نویس تبدیل کرده است که از نظر هیجانی و منطقی برای خواننده کاملاً قابل درک است و به خوبی نشان می‌دهد که پادشاه چگونه خود را در مواجهه با هر چالشی مدیریت می‌کرد.

«تاریخچه پتر کبیر امپراتور روسیه» به عنوان یکی از معتبرترین آثار ولتر، از زمان کودکی پتر، عاشقانه‌های او، ظهور تا تأثیرگذارترین پیروزی‌هایش، با توجه به طبیعت، عشق و احساساتی که از مهمترین ویژگی‌های آثار ولتر هستند، روایت می‌شود.

۷. فرهنگ فلسفی (The Philosophical Dictionary)

«فرهنگ فلسفی» یک دایره المعارف لغتی است که در سال ۱۷۶۴ به چاپ رسید. این کتاب حاوی مقالاتی است که بر اساس حروف الفبا مرتب شده‌اند و بسیاری از نهادها از جمله کلیسای کاتولیک روم، یهودیت، اسلام و سایر مسائل را مورد انتقاد قرار می‌دهند.

نخستین نسخه کتاب که در ژوئن ۱۷۶۴ منتشر شد، با عنوان «فرهنگ فلسفی جیبی» (Dictionnaire philosophique portatif) شناخته می‌شد و شامل ۷۳ مقاله و ۳۴۴ صفحه بود. نسخه‌های بعدی این کتاب به دو جلد و ۱۲۰ مقاله افزایش یافت.

نخستین نسخه‌های این کتاب به صورت ناشناس در ژنو منتشر شدند و نام گابریل گراست به عنوان نویسنده آن آمده بود. به دلیل محتوای کتاب ولتر برای حفظ ناشناسی خود، گراست را به عنوان ناشر و نویسنده اصلی معرفی کرد. «فرهنگ فلسفی» یک پروژه مستمر در طول زندگی ولتر بود و این کتاب به عنوان بیانگر نقطه اوج دیدگاه درباره مسیحیت، خدا، اخلاق و دیگر مسائل به شمار می‌آید.

۸. رساله‌ای در باب مدارا و بردباری (Toleration and Other Essays)

«رساله‌ای در باب مدارا و بردباری» که در سال ۱۷۶۳ به چاپ رسید، به شدت انتقاداتی نه تنها از دین، بلکه از رهبرانی که تعصبات مذهبی را در میان شهروندان حفظ کرده و درک متقابل را غیرممکن ساخته بودند، داشت.

ولتر، به عنوان یک متفکر خواهان بردباری و احترام، همواره در ترویج درک دیگران به خاطر وجود و طبیعت انسانی‌شان، نه به دلیل آموزه‌ها یا سلیقه‌هایشان، شناخته می‌شد. این رساله، از آزادی عبادت دفاع کرده و از جنگ‌های مذهبی را به عنوان عملی خشونت‌آمیز و وحشیانه محکوم می‌کند.

ولتر با این اثر نه تنها اشتیاق خود به درک و احترام به عقاید دیگران را بیان کرد، بلکه به عنوان یک نشانه از احترام گسترده‌ای که به زندگی و عقایدش داشت، طنز تند خود را به کار برد. این طنز نه تنها به عنوان یکی از نقاط قوت او شناخته می‌شد، بلکه نمایانگر احترام قوی او به تنوع زندگی و عقاید بود.

۹. پیش‌داوری (Miracles and idolatry‎)

در طول تاریخ، کتاب‌های بسیاری نوشته شده‌اند که به شدت تأثیرگذار بوده و دیدگاه انسان‌ها را نسبت به خود و دیگران تغییر داده‌اند. این کتاب‌ها الهام‌بخش بحث‌ها، جنگ‌ها، و انقلاب‌ها بوده‌اند؛ آثاری که روشنگرانه، خشم‌آور، تحریک‌کننده و حتی دل‌گرم‌کننده بوده‌اند و به بهبود زندگی‌ها و یا نابودی برخی افراد و نظام‌ها منجر شده‌اند.

در کتابی به نام “پیش‌داوری”، ولتر با مقالات کوتاه، رادیکال، و ساختارشکنانه‌اش، به ایده‌های فلسفی از فرشتگان تا بت‌پرستی، از معجزات تا شرارت، و نگاهی ناخوشایند به اعتقادات بشری پرداخته است. او در این اثر به طور کنایه‌آمیز از ریاکاری و پرهیزکاری زیاده‌خواهانه و دیگر مسائل جامعه‌ای استفاده می‌کند. ولتر در “پیش‌داوری” به همنوعان خود دعوت می‌کند تا با عقلانیت عمل کنند و دروغ‌ها و تزلزل‌هایی که رهبران آن‌ها به بهانه الهام‌بخشیدن به اندیشه آزاد به جامعه‌شان می‌پختند را بشناسند. این کتاب یکی از آثار ولتر است که خواندن آن منجر به تحول بزرگی در دیدگاه شما خواهد شد.

۱۰. نوشته‌های سیاسی ولتر (Voltaire: Political Writings)

“نوشته‌های سیاسی ولتر” یک گزیده متنوع از جذاب‌ترین و مباحثه‌برانگیزترین آثار او را به تصویر می‌کشد. این مجموعه شامل مقالات و نوشته‌های ولتر است که به ماهیت و مشروعیت قدرت سیاسی، ساختار قانونی و اجتماعی، و بی‌نظمی فزاینده در اقتصاد فرانسه می‌پردازد. به علاوه، این آثار به مسائل خاصی همچون جنگ هفت ساله، روابط با فردریک دوم، و موضوعات هیجان‌انگیزی از جمله محاکمه ژان کالاس، سیرور، و شوالیه د لابار نیز می‌پردازند.