«مهاجرت»: سفری پرفراز و نشیب در دل طبیعت

انیمیشن “مهاجرت” (Migration) به عنوان تازه‌ترین اثر ایلومینیشن، شاخصه‌های خود را از زیرمجموعه‌ی یونیورسال پیکچرز برخوردار است. این کمپانی با ساخت “من نفرت‌انگیز” (Despicable Me) و جلب توجه با شخصیت‌های مینیون، نام خود را به یادآور زبان‌ها کرده است. به نظر می‌رسد که ایلومینیشن، الهام گرفته از دیزنی، اکنون به عنوان پیشگام در بسیاری از جوانب شناخته می‌شود. در مقابل، آخرین اثر موفق دیزنی، “افسون” (Encanto)، در سال ۲۰۲۱، در مقایسه با قسمت دوم انیمیشن “آواز”، کاهش فروش داشت. به نظر می‌رسد دیزنی در دام الگوها و فرمول‌های سنتی خود گیر افتاده و خلاقیت آن به چاله‌ای افتاده است.

در سال ۲۰۲۳، تعدادی از انیمیشن‌ها بازهم انتظارات را برآورده نکردند. حتی پیکسار، خواهر دیزنی و تولیدکننده انیمیشن “بنیادین”، نتوانست به مانند سال‌های گذشته موفق باشد. انیمه‌ی آقای میازاکی، به عنوان یک شاهکار دیگر از استاد، هنوز منتشر نشده است. تا به امروز، “مهاجرت” به عنوان یکی از جذاب‌ترین انیمیشن‌های سال ۲۰۲۳ شناخته می‌شود. داستان آن در ادامه سلسله قصه‌های حیوانات انسان‌نما یا سخنگوی ایلومینیشن قرار دارد.

“مهاجرت” داستان یک خانواده از مرغابی‌های سبز را روایت می‌کند که در گوشه‌ای از برکه زندگی می‌کنند. پدر خانواده بسیار محافظه‌کار است و از ترک محدوده برکه نگران است. او به فرزندانش داستانی راجع به خروج بچه‌مرغابی‌ها از خانه و مواجهه با دشمنان و خطرات تعریف می‌کند تا آرزوی پرواز را در آنها برانگیزد.

نقد انیمیشن «مهاجرت»؛ اثر جدید خالقان «من نفرت‌انگیز»

مادر، از دیگر جهت، فردی با انگیزه به سوی بلندپروازی و ماجراجویی است که به شیوه‌ی تربیتی همسرش مخالفت می‌کند. یک روز، پسر این خانواده با دسته‌ای از مرغابی‌های مهاجر مواجه می‌شود. این مرغابی‌ها برای استراحت به برکه‌ای آمده‌اند و مقصد آن‌ها جامائیکاست. در این ملاقات، پسر عاشق یکی از دختران مرغابی‌ها می‌شود و از پدرش خواهش می‌کند که به همراه آن‌ها به جامائیکا بروند. پاسخ منفی پدر واضح است. اما اتفاق عجیبی رخ می‌دهد. شبانه، همگان خوابیده و روز بعد، پدر خانواده دستور پرواز به جامائیکا را صادر می‌کند؛ یک مکان با آب‌های درخشان و مناظر بی‌نظیر. مدینه فاضله مرغابی‌ها، به نظر می‌آید که اسپانسر و حوزه کارائیب جامائیکا باشد.

انیمیشن “مهاجرت” به نظر مخاطبان کودکان ساخته شده است، اما حاوی پیام‌های مهمی برای بزرگ‌ترهاست. بچه‌ها از جذابیت شخصیت‌های انسانی-حیوانی و بازی‌های بامزه در این انیمیشن لذت خواهند برد، در حالی که بزرگ‌تران باید از داستان به عنوان آینه‌ای برای تفکر درباره اعمال خود استفاده کنند. برای مثال، نقش پدر دیکتاتوری که به دلیل ترس و محافظه‌کاری اجازه نمی‌دهد فرزندانش تجربه زندگی کنند، حتی با تصمیم به مهاجرت، و حتی در طول مسیر، آزادی عمل را برای پسر بزرگش فراهم نمی‌کند. این تنها به منظور حفاظت از جان فرزندش نیست؛ حتی با خطر زدن جان خود، از آن‌ها دفاع می‌کند تا بچه در معرض خطر نیفتد.

یا تلاش برای دستیابی به جایی بهتر برای زندگی، که اگرچه در حوزه حیوانات به عنوان یک حرکت طبیعی شناخته می‌شود، اما دارای مفهوم انسانی است. پرنده مهاجر به خطر پرواز نمی‌اندیشد؛ اگر وقت مهاجرت فرا برسد، به پرواز می‌آید. اما انسان‌ها یا در این انیمیشن، مرغابی‌های انسان‌شده از پرویدن واهمه دارند. قصه قصد دارد از دو زاویه به ما نشان دهد که چرا احساس واهمه داریم و چرا باید با این ترس مواجه شده و آن را مغلوب کنیم. بنابراین، قصه تا حد زیادی قابل پیش‌بینی و کمی شعارزده است. پدر با یک جمله عموی پیرش که از یکجانشینی شکمش گنده شده و تنها در حالت عمودی می‌تواند قرار بگیرد، به تنهایی حاصل از یک‌شبه تحول می‌کند و برای بهبود زندگی خود و خانواده، سفر خود را شروع می‌کند؛ یعنی تمام خطراتی که تا آن زمان اجتناب کرده بود، به یکباره می‌پذیرد تا از سرنوشتی مانند سرنوشت عمویش جلوگیری کند.

خطراتی که از ابتدا برای ما واضح بوده، اکنون تبدیل به یک نمایشگر آشکار شده‌اند. آنها حتی به ما فرصت نداده‌اند که خودمان این خطرات را حدس بزنیم. ابتدا، مرحله‌ای از همتایان وحشی گذرانده شده است؛ اما بزرگترین تهدید برای حیوانات، به ویژه پرندگان خوش‌خورشت، چیست؟ انسان گوشتخوار، که در اینجا به نمایش گذاشتن بی‌رحمانه‌ترین و وحشت‌آورترین روایت ممکن از خودش است. خانواده مرغابی‌ها باید این دو مرحله خطرناک را پشت سر بگذرانند تا به سرزمین موعود برسند. در عجیب‌ترین و بی‌اعتنایی آشکار، مرحله اول را با موفقیت پشت سر گذاشته‌اند، حتی با وجود اینکه در هر لحظه به نظر می‌آید که در حال خورده شدن هستند. اما گذر از مرحله دوم، با عبور از ساختمان‌های بزرگ و هوای دودآلود نیویورک، کاری آسان نیست. صحنه ورود مرغابی‌ها به شهر، یکی از نمایش‌هایی است که به عنوان یک انتقاد بزرگ به اقدامات بی‌رحمانه انسان در حفاظت از محیط زیست و طبیعت به نمایش گذاشته شده است. اما این نمایش با کیفیت و جلب توجه اجرا شده است.

بیشترین زمان فیلم، در این مرحله از شهر گذشته و از دست یک آشپز کریه‌المنظر که به تخصص خود در پخت غذاهای مرغابی با سس پرتقال افتخار می‌کند، فرار می‌کنند. یک بار فرار موفق اجرا می‌شود، همراه با یک صحنه رقص سالسا بین خانم و آقای مرغابی لابه‌لای انسان‌ها. اما در حالی که فکر می‌کنید دیگر موانعی بر سر راه مرغابی‌ها و دوست جدیدشان، طوطی، نخواهد بود، شخصیت شرور داستان دوباره ظاهر می‌شود. اما پرندگان باز هم با همکاری یکدیگر، او را برای همیشه از مسیرشان دور می‌اندازند. تمام این اتفاقات به‌طور کاملاً قابل پیش‌بینی هستند؛ بنابراین، نیازی به لو دادن نیست. می‌توانید به راحتی پیش‌بینی کنید چه اتفاقی خواهد افتاد. واقعیت این است که خلاقیت در رخدادهایی است که رخ می‌دهند و اجرای برجسته‌ی آن‌ها با صداپیشگان ماهر و سرگرم‌کننده در زمینه شخصیت‌ها و موقعیت‌ها به نمایش گذاشته شده است.

انیمیشن‌های ایلومینیشن، به جز مجموعه «آواز» که درباره موسیقی است، همچون دیزنی اهمیت آهنگ را نمی‌پذیرند – البته دو قطعه رقص در «مهاجرت» جا‌انداخته شده‌اند که از نظر کمیکال و همچنین برای نمایش صمیمیت زوج‌ها و البته سرگرم‌کردن در فیلم، مناسب است. بنابراین، واقعاً هشتاد و سه دقیقه برای این فیلم کافی است. شاید در مورد انیمیشن «مهاجرت» زمان‌بندی زودهنگامی انجام شده باشد، اما جذابیت در داستان بیشتر از این ندارد. به عنوان مثال، چرا مرغ ماهی‌خوار که در تص

ورات مرغابی‌های سبز بزرگترین دشمن آن‌هاست و به دلیل تعلیقی که ایجاد می‌کند، یکی از بهترین بخش‌های انیمیشن است، چرا باید دوستی از آب بیرون بیاید؟ آیا فقط به خاطر این است که داستان باید پیش برود یا قرار است نشان داده شود که انسان گوشتخوار چه شیطنت‌هایی می‌تواند انجام دهد؟”

فیلم با دقت به همین دلیل ساخته شده که هدف اصلی آن دفاع از محیط زیست و انتقاد بی‌رحمانه از عملکرد انسان در برابر طبیعت و زمین است. (در واقع، آیا هر انیمیشنی که قهرمان حیوان با دشمن انسانی مبارزه می‌کند، هدفی جز این ندارد؟) هدف اصلی این انیمیشن به ویژه تشویق و حمایت از گیاهخواری است. پس از تماشای این انیمیشن و روبرو شدن با شخصیت شروری که هیچ گونه دیالوگی ندارد و تنها به عنوان قاتل پرندگان در رستورانی بسیار شیک و گران‌قیمت عنوان می‌شود، تصور کردن اینکه یک فرد (حتی یک بزرگسال) بتواند به راحتی گوشت حیوانات را مصرف کند، امکان‌پذیر نیست. حتی برای یک کودک نیز، تصویر آشپز بی‌نام و نشان (فقط به عنوان “آشپز” شناخته می‌شود) به عنوان یک کابوس باقی می‌ماند، تا جایی که بعدها نتواند به راحتی تصور کند چگونه چاقو را در گوشت حیوانات زنده فرو کند.

بجای تنها تقبیح گوشتخواری و تشویق به گیاهخواری، این فیلم یک سری درس‌های مهم تاریخی در مورد روابط خانوادگی، به‌ویژه رابطه پدر و پسر، ارائه می‌دهد. این نشان می‌دهد که چگونه پدران باید به فرزندان خود اجازه دهند تا زندگی را تجربه کنند و از جلوگیری از رشد و جسارت فرزندان خود به دلیل ترس‌های شخصی خودداری کنند. تصویر از خانواده، با وجود عدم فعالیت مادر خانواده، کمی سنتی به نظر می‌رسد، به‌ویژه در شخصیت دختر کوچک خانواده که به عنوان کپل و دختر لوس خانواده نمایان می‌شود.

موضوع اصلی این فیلم درباره رابطه پدر و پسر است و اهمیت این است که هر دو طرف یک قدم به سوی یکدیگر بردارند تا خانواده به وضعیت سالم و تعادلی برسد. درس اهمیت پرواز با وجود خطرات اجتناب‌ناپذیر، چیز جدیدی نیست. دیزنی و پیکسار سال‌هاست که این ایده را ترویج می‌دهند. نقد این انیمیشن را با این نکته ختم می‌کنیم که این فیلم شاید جز بهترین انیمیشن‌های جهان نباشد، اما با وجود تکرار، سرگرم‌کننده است. این فیلم توانسته است در برخی جاها خنده‌ها را جلب کند و با وجود اطمینان از پایان خوب داستان، جذابیت خود را حفظ کند؛ تا جایی که کنجکاو کند که آیا این مهاجرت پرندگان به مدینه فاضله خود را به پایان می‌برند یا خیر. اگر این انیمیشن ایرانی بود، شاید با مصرعی از شعر فروغ به پایان می‌رسید: “پرواز را به یاد داشته باش، و گوشتخواری را ممنوع کن.”