روز مادر؛ متفاوت در هر فرهنگ

روز مادر یکی از مناسبت‌های برجسته در تقویم بسیاری از کشورها است. مردم هر کشور این روز را با آداب و رسوم ویژه خود گرامی می‌دارند و تاریخ برگزاری آن در کشورهای مختلف متفاوت است. در این مقاله، به بررسی روز مادر در کشورهای گوناگون و سنت‌ها و آیین‌هایی که برای بزرگداشت این روز در هر کشور برگزار می‌شود، خواهیم پرداخت.

روز مادر چه روزی است؟

روز مادر به روزی اطلاق می‌شود که مردم در آن از مادران خود به‌خاطر تمام محبت‌ها و تلاش‌هایی که برای پرورش فرزندانشان انجام داده‌اند، تشکر و قدردانی می‌کنند. در حقیقت، جشن روز مادر فرصتی است برای دیدار با مادران و هدیه دادن به آن‌ها.

تاریخچه جشن‌های روز مادر و بزرگداشت مقام زن به یونانیان و رومی‌های باستان بازمی‌گردد که مراسمی به افتخار الهه‌های مادر مانند رئا و سیبل برگزار می‌کردند. اما پیشینه شناخته‌شده‌تر و مدرن روز مادر به جشن مسیحی «یکشنبه مادری» مربوط می‌شود.

این جشن روزگاری سنتی مهم در بریتانیا و برخی کشورهای اروپایی بود. جشن روز مادر در چهارمین یکشنبه از دوره روزه‌داری مسیحی برگزار می‌شد و به‌طور سنتی، مردم به «کلیسای مادر» خود، که همان کلیسای اصلی نزدیک به خانه بود، می‌رفتند تا مراسم خاصی را برگزار کنند.

با گذشت زمان، این سنت رنگ و بوی دینی خود را از دست داد و به تدریج تبدیل به روزی شد که کودکان به مادران خود گل و هدایای مختلف به‌عنوان نشانه‌ای از قدردانی می‌دادند. این رسم نهایتاً پیش از ترکیب با روز مادر آمریکایی در دهه‌های ۱۹۳۰ و ۱۹۴۰ میلادی، از محبوبیت خود کاسته شد.

آداب و رسوم روز مادر در جهان

امروزه تقریباً در تمام کشورهای جهان، روزی به نام روز مادر برای قدردانی از مادران به‌خاطر نقش مهمی که در خانواده ایفا می‌کنند، برگزار می‌شود.

کریستین گراس لو، نویسنده کتاب «والدین بدون مرز»، می‌گوید: «با وجود تفاوت‌های فرهنگی فراوان و انتظارات مختلف از مادر بودن در طول تاریخ و در جوامع مختلف، یک نکته همواره ثابت است: این که مادران نقشی منحصر به فرد، مهم و ارزشمند در کمک به رشد و شکوفایی کودکان دارند.»

بسیاری از کشورها روز مادر را همزمان با ایالات متحده آمریکا جشن می‌گیرند و در این روز، آداب و رسوم مشابهی را برای بزرگداشت مقام مادر برگزار می‌کنند. با این حال، برخی دیگر از کشورهای جهان، تاریخ‌های متفاوتی را به عنوان روز مادر انتخاب کرده‌اند و آداب و رسوم خاص خود را در این روز رعایت می‌کنند.

منشأ روز مادر در آمریکا

روز مادر به عنوان یک مناسبت ویژه در آمریکا ریشه‌ای در قرن نوزدهم میلادی دارد. در سال‌های پیش از جنگ داخلی، آنا ماریا ریوس جارویس، فعال اجتماعی و اقتصادی از ویرجینیای غربی، به راه‌اندازی «باشگاه‌های کاری روز مادر» کمک کرد تا زنان محلی را آموزش دهد که چگونه به درستی از فرزندان خود مراقبت کنند.

این باشگاه‌ها بعدها به نیرویی متحدکننده در منطقه‌ای از آمریکا تبدیل شدند که هنوز تحت تأثیر تقسیمات جنگ داخلی قرار داشت. در سال ۱۸۶۸، جارویس «روز دوستی مادران» را سازماندهی کرد، جشنی که در آن مادران با سربازان سابق اتحادیه و کنفدراسیون گرد هم می‌آمدند تا فرهنگ دوستی و آشتی را ترویج کنند.

یکی دیگر از پیشگامان روز مادر جولیا وارد هاو بود که در جنبش مبارزه با برده‌داری و دفاع از حقوق زنان فعال بود. در سال ۱۸۷۰، هاو «اعلامیه روز مادر» را نوشت که از مادران می‌خواست تا برای ترویج صلح جهانی با یکدیگر متحد شوند. در سال ۱۸۷۳، هاو کمپینی برای «روز صلح مادر» که در تاریخ ۲ ژوئن برگزار می‌شد، راه‌اندازی کرد.

جولیت کالهون بلیکلی، یک فعال اجتماعی میانه‌رو، نیز از دیگر بنیان‌گذاران روز مادر به شمار می‌رود که الهام‌بخش برگزاری روز محلی مادر در آلبیون، میشیگان در دهه ۱۸۷۰ بود. همچنین، زوج مری تاولز ساسین و فرانک هرینگ برای بنیان‌گذاری سنت روز مادر در اواخر قرن نوزدهم و اوایل قرن بیستم تلاش کردند و برخی حتی هرینگ را بنیان‌گذار اصلی روز مادر در آمریکا می‌دانند.

تبدیل روز مادر به مناسبت ملی در آمریکا توسط آنا جارویس

مناسبت رسمی روز مادر در دهه ۱۹۰۰ میلادی، پس از تلاش‌های آنا جارویس، دختر آنا ماریا ریوس جارویس، به وجود آمد. پس از مرگ مادرش در سال ۱۹۰۵، آنا جارویس روز مادر را به عنوان روشی برای بزرگداشت فداکاری‌های مادران به فرزندانشان اعلام کرد.

او با حمایت مالی از جان وانامیکر، مالک یک فروشگاه بزرگ در فیلادلفیا، در ماه مه ۱۹۰۸ اولین جشن رسمی روز مادر را در کلیسای متدیست گرافتون، ویرجینیای غربی برگزار کرد. در همان روز، هزاران نفر در مراسم روز مادر که در یکی از فروشگاه‌های وانامیکر در فیلادلفیا برگزار شد، شرکت کردند.

پس از موفقیت اولین جشن روز مادر، جارویس که تا پایان عمر خود مجرد و بدون فرزند ماند، تصمیم گرفت این مناسبت را به تقویم ملی اضافه کند. او با استدلال اینکه بیشتر تعطیلات و مناسبت‌ها در آمریکا یادآور دستاوردهای مردان هستند، کمپینی گسترده برای نامه‌نگاری با روزنامه‌ها و سیاستمداران برجسته آغاز کرد تا روز خاصی برای گرامی‌داشت مادران تصویب شود.

تا سال ۱۹۱۲، بسیاری از ایالت‌ها، شهرها و کلیساها روز مادر را به عنوان مناسبت سالانه پذیرفته بودند و جارویس انجمن بین‌المللی روز مادر را برای ترویج هدف خود تأسیس کرد. در نهایت، تلاش‌های بی‌وقفه او در سال ۱۹۱۴ با امضای توافق‌نامه‌ای توسط رئیس‌جمهور وقت، وودرو ویلسون، به نتیجه رسید. بر اساس این توافق‌نامه، دومین یکشنبه ماه مه به طور رسمی به عنوان روز مادر در تقویم آمریکا شناخته شد.

محکومیت تجاری شدن روز مادر در آمریکا

آنا جارویس روز مادر را به‌عنوان یک روز خصوصی برای جشن گرفتن میان مادران و خانواده‌هایشان پایه‌گذاری کرده بود. هدف اصلی او از این روز، استفاده از گل میخک سفید به‌عنوان نماد و ملاقات با مادر یا شرکت در مراسم کلیسا بود. اما زمانی که روز مادر به یک مناسبت ملی تبدیل شد، تجارت‌های مختلف مانند گلفروشان، تولیدکنندگان کارت پستال و دیگر کسب‌وکارها از محبوبیت این روز بهره‌برداری کردند.

اگرچه جارویس در ابتدا با صنعت گل و گیاه همکاری می‌کرد تا روز مادر را معرفی کند، اما تا سال ۱۹۲۰ از تجاری شدن این مناسبت به شدت ناراضی شد. او آشکارا این روند را محکوم کرد و از مردم خواست که از خرید گل، کارت پستال و شکلات برای روز مادر خودداری کنند.

جارویس در نهایت به مبارزه‌ای علنی علیه سودجویان روز مادر پرداخته و علیه قنادی‌ها، گل‌فروشان و حتی مؤسسات خیریه سخنرانی کرد. او شکایت‌های زیادی را علیه گروه‌هایی که از نام «روز مادر» استفاده می‌کردند، مطرح کرد و بیشتر ثروت شخصی خود را صرف اقدامات قانونی در این زمینه کرد. جارویس تا زمان مرگش در سال ۱۹۴۸، به‌طور کامل مناسبت روز مادر را انکار کرده و حتی فعالانه با دولت لابی کرد تا این روز را از تقویم آمریکایی حذف کند.

روز مادر در انگلستان

در انگلستان، روز مادر در چهارمین یکشنبه از دوره روزه‌داری مسیحی برگزار می‌شود که تاریخ آن در هر سال متفاوت است. این جشن در دوران قرون وسطی به‌عنوان یک مناسبت مذهبی تحت عنوان «یکشنبه مادر» آغاز شد. در این روز، سربازان اجازه داشتند به خانه خود و خانه مادرشان بازگردند و مراسم را در کلیسا و اغلب همراه با خانواده خود جشن بگیرند.

با تأثیر جشن مدرن آمریکایی، یکشنبه مادر در انگلستان تا دهه ۱۹۵۰ میلادی به‌طور عمده جنبه سکولار پیدا کرد، هرچند که تاریخ سنتی خود در چله روزه مسیحی را حفظ کرد. امروزه این مناسبت در انگلستان به‌عنوان روز مادر و یکشنبه مادر شناخته می‌شود و مشابه آمریکا جشن گرفته می‌شود. یکی از غذاهای سنتی این روز، کیک سیمنل است که یک کیک میوه‌ای سبک است و با مارزیپان یا خمیر بادام تهیه می‌شود. این کیک همچنین در عید پاک محبوب است.

روز مادر در مکزیک

مردم مکزیک از سال ۱۹۲۲ روز مادر را جشن می‌گیرند. این مناسبت به‌عنوان بخشی از تلاش برای ترویج مادری و تقویت نقش زنان در جامعه بنیان‌گذاری شد. رافائل آلدوسین، بنیان‌گذار روزنامه مکزیکوسیتی «ال اکسلسیور»، اولین جشن روز مادر را در ۱۰ می ۱۹۲۲ برگزار کرد.

امروزه خانواده‌های مکزیکی علاوه بر دادن گل، کارت و هدایای دیگر به مادران خود، از غذاهای سنتی مکزیکی و موسیقی لذت می‌برند. این جشن معمولاً با نواختن سرنا برای مادران در صبح آغاز می‌شود و برخی خانواده‌ها حتی آوازه‌خوان‌هایی را برای همراهی با نوازندگان سرنا استخدام می‌کنند. این مراسم با گردهمایی‌های ویژه و اجراهایی در مدارس ادامه می‌یابد.

روز مادر در ژاپن

در ابتدا، روز مادر در ژاپن در تاریخ ۶ مارس ۱۹۳۱ به مناسبت تولد ملکه کوجون، مادر امپراتور سابق آکیهیتو، برگزار می‌شد. اما در دوران جنگ جهانی دوم، به‌عنوان یکی از نشانه‌های نفوذ غرب، این روز ممنوع اعلام گردید. در سال ۱۹۴۹، ژاپن برگزاری روز مادر را در دومین یکشنبه ماه مه آغاز کرد. امروزه، ژاپنی‌ها این روز را با اهدای هدایایی مانند گل‌های میخک قرمز (که نماد عشق و فداکاری مادر است) و کارت پستال‌ها به مادران خود، و همچنین خوردن غذاهای سنتی مانند املت ژاپنی گرامی می‌دارند.

روز مادر در اتیوپی

روز مادر در اتیوپی به‌نام آنتروشت شناخته می‌شود و جشنی سه‌روزه است که پس از پایان فصل بارانی، بین ماه‌های اکتبر و نوامبر برگزار می‌شود. در این روز، خانواده‌ها با خواندن آوازهای سنتی، رقص و برگزاری جشنی که در آن خوراکی از گوشت و سبزیجات تهیه‌شده توسط مادر سرو می‌شود، دور هم جمع می‌شوند. مواد اولیه این غذا توسط فرزندان هر مادر فراهم می‌شود. پسران گوشت بره یا گاو نر می‌آورند، در حالی که دختران سبزیجات، ادویه‌جات و لبنیات را آماده می‌کنند.

روز مادر در پرو

اگرچه پرو روز مادر را همزمان با آمریکا در همان تاریخ و با آداب و رسوم مشابه از جمله اهدای گل و توزیع غذا جشن می‌گیرد، بسیاری از مردم پرو در این روز به یاد مادران متوفی خود می‌افتند. آن‌ها برای بزرگداشت این روز به گورستان‌ها می‌روند، گل می‌آورند و غذا و نوشیدنی پخش می‌کنند. این سنت در پرو آن‌چنان محبوب است که فروشندگان گل، بادکنک و تابلوهای یادبود در خارج از گورستان‌ها مشغول به فروش هستند.

روز مادر در تایلند

مردم تایلند برای اولین بار در سال ۱۹۵۰ میلادی روز مادر را جشن گرفتند. این جشن ابتدا در ۱۵ آوریل همان سال، نزدیک به تعطیلات سونگ کران (سال نو تایلندی) برگزار شد، اما در سال ۱۹۷۶ میلادی به منظور گرامیداشت روز تولد ملکه سیریکیت، که به‌عنوان مادر کشور شناخته می‌شود، به ۱۲ آگوست منتقل شد. در این روز، فرزندان تایلندی به مادران خود دسته‌گل‌هایی از یاس تقدیم می‌کنند که نماد پاکی و عشق است. خانواده‌ها معمولاً به راهبان بودایی صدقه می‌دهند و به خیریه‌ها کمک می‌کنند. مدارس نیز نمایش‌هایی برای مادران برگزار می‌کنند و در کنار آن، مراسم‌هایی مانند افروختن شمع، رژه و آتش‌بازی برای گرامی‌داشت مقام ملکه فقید این کشور ترتیب می‌دهند.

روز مادر در فرانسه

در فرانسه، معمولاً آخرین یکشنبه ماه مه به عنوان روز مادر گرامی داشته می‌شود، مگر اینکه این روز با عید پنطیکاست (پنجاهه مسیحی) همزمان باشد که در این صورت جشن به اولین یکشنبه ماه ژوئن منتقل می‌شود. در ابتدا، این روز به‌عنوان فرصتی برای احترام به مادران خانواده‌های پرجمعیت شروع شد و از دهه ۱۹۲۰ به‌صورت ملی جشن گرفته می‌شد. در سال ۱۹۵۰ میلادی، دولت فرانسه تاریخ مشخصی برای این مناسبت تعیین کرد.

مانند بسیاری از کشورهای دیگر، خانواده‌های فرانسوی به مادران خود هدایایی از قبیل گل، کارت پستال و دیگر هدایا می‌دهند. در فرانسه، گل موگه (گل دره لیلی) به‌عنوان گل روز مادر شناخته می‌شود و در این روز، بعد از صرف غذای ویژه، مراسمی برگزار می‌شود. در این مراسم، کودکان شعر می‌خوانند و کیک‌هایی به شکل دسته‌گل یا قلب به مادران تقدیم می‌شود.

روز مادر در ایتالیا

در ایتالیا، روز مادر در دومین یکشنبه ماه مه برگزار می‌شود و به نام La Festa della Mamma شناخته می‌شود. در این روز خاص، مادران از انجام کارهای خانه یا آشپزی معاف هستند و به آن‌ها هدایای خانگی ویژه و شیرینی‌های تازه تقدیم می‌شود. برای جشن گرفتن این روز، کاردستی‌هایی به شکل گل تهیه می‌شود که با استفاده از کاغذ کاپ کیک، کاغذ، قیچی، عکس کودکان و چسب ساخته می‌شوند. فرزندان می‌توانند پیام خاصی را در پشت گل‌های کاردستی بنویسند.

روز مادر در برزیل

روز مادر در برزیل یکی از مهم‌ترین مناسبت‌ها است و پس از کریسمس، دومین تعطیلات بزرگ محسوب می‌شود. این روز به‌طور معمول یک جشن چند نسلی است که در آن از مادربزرگ‌ها و خاله‌ها نیز قدردانی می‌شود. دسر و گل‌ها جزء لاینفک مراسم روز مادر در برزیل هستند. خانواده‌ها معمولاً با هم از بازارهای محلی دیدن می‌کنند و گل‌های زیبایی برای مادران خود انتخاب می‌کنند. همچنین، در این روز می‌توان آن را در مزرعه‌هایی گذراند که گل‌های “u-pick” پرورش می‌دهند، جایی که خانواده‌ها عکس‌هایی می‌گیرند و در نهایت دسته‌گل‌هایی برای مادران درست می‌کنند.

روز مادر در نپال

در نپال، بسیاری از مردم برای بزرگداشت روز مادر به حوضچه Mata Tirtha می‌روند تا به مادران درگذشته خود احترام بگذارند. در این روز همچنین هدایایی به مادران تقدیم می‌شود. از فرزندان خواسته می‌شود که گل‌هایی با طرح چاپ دستی برای زن خاص زندگی خود بسازند. برای این کاردستی‌ها، به مقوای رنگی، چسب، قیچی، مداد و چوب دستی رنگی نیاز است. درست کردن این گل‌ها آسان است و یادگاری عالی برای روز مادر محسوب می‌شود.

روز مادر در هند

در هند، در فصل پاییز، هندوها در جشنواره ۱۰ روزه دورگا پوجا به بزرگداشت مقام الهه اساطیری هند، دورگا، می‌پردازند. این جشن به قرن شانزدهم میلادی بازمی‌گردد و هم یک مراسم مذهبی و هم فرصتی برای گردهمایی خانوادگی است. طبق یک داستان قدیمی، در روز مادر، دورگا به خانه والدینش بازمی‌گردد تا فرزندان خود را به آن‌ها نشان دهد. خانواده‌های هندی هفته‌ها را صرف تهیه غذا، جمع‌آوری هدایا و تزئین خانه‌های خود برای برگزاری این جشن می‌کنند.

روز مادر در چین

روز مادر در چین روز به روز محبوب‌تر می‌شود. یکی از اهداف اصلی گرامیداشت این روز در چین، تقدیر از مادران فقیر روستایی است که در این مناطق از خانواده‌های خود مراقبت می‌کنند.

روز مادر در مصر

در مصر، همانند بسیاری از کشورهای عربی دیگر، روز مادر در ۲۱ مارس، همزمان با اولین روز بهار، جشن گرفته می‌شود. این روز یکی از محبوب‌ترین تعطیلات در مصر است، و رستوران‌ها، فروشگاه‌ها و هتل‌ها در این روز به فعالیت خود ادامه می‌دهند و اغلب تخفیف‌های ویژه‌ای ارائه می‌کنند.

روز مادر در اسپانیا

در اسپانیا، روز مادر در ۸ دسامبر جشن گرفته می‌شود. این مناسبت، مانند سایر کشورهای با جمعیت کاتولیک زیاد، ارتباط نزدیکی با بزرگداشت مقام حضرت مریم دارد.

روز مادر در سوئد

در سوئد، روز مادر در آخرین یکشنبه ماه مه برگزار می‌شود. صلیب سرخ سوئد در روزهای منتهی به روز مادر، گل‌های پلاستیکی کوچکی می‌فروشد و وجوه جمع‌آوری شده را به کمک مادران نیازمند و فرزندانشان اختصاص می‌دهد.

روز مادر در ایران

در ایران، روز مادر به مناسبت ولادت حضرت فاطمه زهرا (س) جشن گرفته می‌شود. این روز در تقویم قمری به تاریخ ۲۰ جمادی‌الثانی است، اما تاریخ شمسی آن ثابت نیست. در تقویم شمسی، روز مادر در روزی که با ۲۰ جمادی‌الثانی مصادف باشد، جشن گرفته می‌شود. این روز فرصتی برای بزرگداشت مقام زن و مادر است. در سال ۱۴۰۳، روز مادر با تاریخ ۲ دی ماه برابر است که با ۲۰ جمادی‌الثانی ۱۴۴۶ قمری و ۲۲ دسامبر ۲۰۲۴ میلادی همزمان است. در این روز، زنان و مادران مسلمان ایرانی از حضرت فاطمه زهرا (س) درس فداکاری و مهربانی می‌آموزند. همچنین این روز به عنوان روز زن جشن گرفته می‌شود تا از زنان مستقل و توانمند ایرانی تجلیل شود.

کلام آخر

روز مادر در کشورهای مختلف تاریخ‌های متفاوتی دارد، اما در همه این مناسبت‌ها مقام زن و مادر گرامی داشته می‌شود. در ایران نیز این روز با ولادت حضرت فاطمه زهرا (س) مصادف است و تاریخ آن در هر سال متغیر است. در سال ۱۴۰۳، روز مادر در تاریخ یکشنبه ۲ دی برگزار خواهد شد و جشن گرفته می‌شود.