رنگ‌های چشم گربه‌ها: از کجا می‌آیند؟

تکامل از عنبیه‌های قهوه‌ای به خاکستری، از اجداد گربه‌سانان مانند شیرها، ببرها و گربه‌های باشکوه امروزی، مجموعه‌ای بی‌نظیر از رنگ‌های چشم را برای این حیوانات به ارمغان آورده است. گربه‌سانان امروزی از تنوع زیبای رنگ‌های چشمان خود بهره‌مندند که این ویژگی زیبایی را به سلف‌های باستانی خود، مانند یک موجود شبیه به پلنگچه‌ی وحشی که بیش از ۳۰ میلیون سال پیش در زمین زندگی می‌کرد، بستگی دارد. تحقیقات جدید نشان می‌دهد که این نسل از پدربزرگان گربه‌سانان، یعنی شیرها، ببرها و گربه‌های خانگی، چشمانی با رنگ‌های قهوه‌ای و خاکستری داشته و تکامل این رنگ‌ها، یک طیف گسترده از رنگ‌های مختلف عنبیه را به ارث برده است.

خوان نگرو، زیست‌شناس تکاملی، که سال‌هاست به مطالعه رنگ حیوانات اختصاص داده است، اظهار کرده است: «تاکنون، توجه کافی به رنگ چشم گربه‌ها اختصاص نیافته بود، احتمالاً به دلیل مشکلات مرتبط با مطالعه این حیوانات گریزان.»

در آغاز، جولیوس تابین، زیست‌شناس تکاملی و فارغ‌التحصیل دانشگاه هاروارد، این تحقیق را به‌عنوان یک پروژه کلاسی آغاز کرد. او تصمیم به بررسی رنگ چشم حیوانات وحشی گرفت؛ زیرا تاکنون چنین مطالعه‌ای انجام نشده بود.

با همکاری کاترین چیاسون، دانشجوی کارشناسی ارشد دانشگاه جانز هاپکینز، تابین تصاویر متنوعی از گربه‌ها را از منابعی چون آی‌نچرالیست (Naturalist)، یک شبکه اجتماعی متمرکز بر طبیعت، و سیستم شناسایی گونه‌های جمع‌سپاری‌شده، جمع‌آوری کرد.

تحقیقات نشان می‌دهد که بیشتر گونه‌های گربه‌سانان، از جمله شیر کوهی، پلنگ برفی و ببر (از چپ به راست)، احتمالاً بیش از یک رنگ چشم دارند.

پس از تجزیه و تحلیل جوانب مختلف کیفی تصاویر، همچون نمای واضح و بدون سایه از چشمان حیوانات، تابین و چیاسون مجموعه را به ۲۷۹ عنبیه از ۵۲ گونه و زیرگونه‌ی گربه‌سانان محدود نمودند. در مرحله بعد، از مجموعه‌ای از الگوریتم‌ها برای شناسایی و دسته‌بندی کمی رنگ عنبیه حیوانات در گروه‌های مجزا استفاده شد. حدود ۸۰ درصد از گونه‌ها و زیرگونه‌های گربه‌های مورد بررسی بیش‌ از یک رنگ چشم داشتند.

تابین، با ترسیم رنگ‌های مختلف روی درخت ارتباطات تکاملی گربه‌ها، آمار به‌دست‌آمده نشان داد که کدام رنگ چشم به‌طور مشترک در اجداد همه‌ی شاخه‌های گربه‌سانان زنده وجود دارد. این روش به‌عنوان “بازسازی حالت اجدادی” شناخته می‌شود. بر اساس نتایج منتشر شده در پایگاه داده آرکایو، احتمالاً اجداد اولیه‌ی گربه‌ها دارای چشمان قهوه‌ای و خاکستری بوده‌اند.

تابین بیان می‌کند که حضور رنگ قهوه‌ای در چشم‌های گربه‌ها امری منحصر به فرد نیست؛ زیرا این رنگ در خویشاوندان نزدیک خانواده‌ی گربه‌سانان مانند کفتارها و گربه‌ی زباد (سیوت) نیز وجود دارد. با این‌حال، هنگامی که رنگ خاکستری در اجداد گربه‌ها ظاهر شد، یک انفجار در رنگ چشم‌ها رخ داد. خاکستری یک رنگ میانی و موقت در تولید رنگدانه‌های ملانین است که عنبیه را تیره می‌کنند.

این وقفه ممکن است به گربه‌ها انعطاف‌پذیری لازم برای حفظ تعادل رنگ‌دانه‌های مختلف را بخشیده و بنابراین، ایجاد رنگ‌های متفاوت را آسان‌تر کرده باشد. در واقع، تمام رنگ‌های دیگر عنبیه که امروزه در تمام گونه‌های گربه‌سان مشاهده می‌شود، از جمله زرد، آبی، فندوقی و سبز، به‌طور مستقل در بیش از یک تبار ظاهر شده‌اند. به نظر می‌رسد حتی چشم‌های فندوقی و سبز نیز در دوره‌های زمانی مختلف تکامل یافته‌اند.

تابین فرض می‌کند که برخی از رنگ‌ها برای گربه‌ها جذاب‌تر از سایر رنگ‌ها بوده‌اند؛ زیرا گربه‌ها به نظر می‌رسد برخی از این رنگ‌ها را برای انتخاب جفت خود ترجیح داده‌اند. در عین حال، محققان دیگر معتقدند که این رنگ‌ها ممکن است به صورت تصادفی در تکامل حاصل شده باشند.

شو جین لو، تخصصی در زمینه ژنتیک تکاملی گربه‌های وحشی در دانشگاه پکن، اظهار می‌کند: «رنگ پوست و پشم گربه‌ها اغلب با رنگ چشم آن‌ها هماهنگ است؛ زیرا این رنگ‌ها به تولید رنگ‌دانه‌های ملانین وابسته است. بنابراین، احتمالاً رنگ چشم به عنوان یک “اثر جانبی” در انتخاب رنگ پشم حیوان تأثیر گذار است.»