تفاوت‌های اساسی گربه خانگی و گربه وحشی

هزاران سال پیش، گربه‌ها از جمله حیواناتی بودند که با انتخاب راه جداگانه از هم‌نوعان خود، فرآیند اهلی شدن را طی کردند و وارد خانه‌ها و دل‌های انسان‌ها شدند. این جدایی به چه صورتی رخ داد؟

در زمان حاضر، حیوانات اهلی بطور چشمگیری از نسل وحشی‌ترین اجداد خود به شکل‌ها و ویژگی‌های متفاوتی ظاهر می‌شوند. تصور کنید چگونه سگ از گرگ یا خوک از گراز وحشی متمایز می‌شوند؛ اما این تفاوت در مورد گربه‌های خانگی، مخصوصاً گربه‌های پرورشی باپشمکال، به چشم نمی‌خورد. این گونه گربه‌ها از نژاد گربه‌های وحشی آفریقایی نسل گرفته‌اند و به گونه‌ای به حیوانات خانگی ما تغییر یافته‌اند که اگر یکی از آن‌ها را از پنجره ببینید، اولین احساس شما از زیبایی گربه در حیاط خواهد بود، نه این که چگونه گربه‌های وحشی به اینجا رسیده‌اند.

اما تمام گربه‌های خانگی به طور دقیق مشابه خود گربه‌های وحشی خود نیستند. گربه‌های خانگی با تنوع فراوان در رنگ‌ها، طرح‌ها و نوع موها ظاهر می‌شوند که در گربه‌های وحشی یافت نمی‌شود. برخی از آن‌ها ویژگی‌های فیزیکی منحصر به فردی دارند، مانند پاهای کوتاه مانچکین، صورت‌های کشیده‌ی سیامی‌ها یا عدم وجود پوزه در گربه‌های پرشین.

بطور کلی، تشخیص گربه‌های اهلی از گربه‌های وحشی به سادگی امکان‌پذیر نمی‌باشد. در واقع، در جریان فرآیند بومی‌سازی، تنها ۱۳ ژن در گربه‌ها تحت تأثیر انتخاب طبیعی تغییر کرده‌اند، در حالی که در نسل سگ‌ها این تعداد ژن تقریباً سه برابر این مقدار به تغییر پیوسته‌اند. حالا سوال اینجاست که گربه‌های خانگی چقدر با گربه‌های وحشی متفاوت هستند؟

با توجه به گزارش کانورسیشن، برای شناسایی دقیق یک گربه‌ وحشی، تنها دو راه قطعی وجود دارد:

• اندازه‌گیری مغز گربه؛ گربه‌های خانگی، همچون سایر حیوانات اهلی، در طول تکامل در قسمت‌هایی از مغز که به پرخاشگری، ترس، و واکنش‌پذیری کلی مرتبط است، تغییر یافته‌اند.
• اندازه‌گیری طول روده‌ها؛ روده‌های گربه‌های خانگی، به دلیل تهیه‌شده یا بازیافت‌شده توسط انسان، طول بیشتری دارند و این امر برای هضم بهتر غذاهای گیاهی تهیه‌شده مرتبط است.

تغییر مهم‌ترین در جریان فرآیند بومی‌سازی گربه‌ها، تغییر در رفتار اجتماعی آن‌ها است. این دیدگاه رایج که گربه‌های خانگی تنها هستند، واقعیتی نیست. زمانی که تعداد زیادی از گربه‌های خانگی در مکان‌هایی که انسان برای آن‌ها غذا تهیه می‌کند، در کنار یکدیگر زندگی می‌کنند، گروه‌های اجتماعی مانند گله‌های شیر تشکیل می‌شوند.

گروه‌های گربه‌ای، که از ماده‌های مرتبط تشکیل شده‌اند، رفتار دوستانه‌ای با یکدیگر دارند. آن‌ها همدیگر را نظافت می‌دهند، بازی می‌کنند و روی هم دراز می‌کشند. آن‌ها حتی در زمان زایمان به همکاری می‌پردازند. این دینامیک دوستی، متفاوت از رفتار گربه‌های وحشی آفریقایی یا دیگر گربه‌سان‌ها است، به جز پادشاهان جنگل.

شباهت تکاملی این دو گونه از نحوه برخورد آن‌ها با یکدیگر بیان‌گر می‌شود. زمانی که گربه‌ای نزدیک می‌شود، گربه‌ها دم خود را بالا می‌برند و آن را به شکل عصا نگه می‌دارند تا حسن نیت خود را نشان دهند، یک ویژگی که در هیچ گربه‌سان دیگری جز شیرها دیده نمی‌شود. این رفتار، برای افرادی که با گربه‌ها زندگی می‌کنند، آشنا است. گربه‌ها از این حرکت برای بیان «من می‌خواهم با تو دوست باشم» در ارتباط با انسان نیز استفاده می‌کنند، به عبارت دیگر، گربه‌ها ما را در حلقه‌ی اجتماعی خود جای می‌دهند.

به وضوح، تغییرات تکاملی گربه‌های خانگی کاملاً به سوی باز شدن راه به قلب و خانه‌های مردم بوده است. اما گربه‌ها چگونه این کار را انجام می‌دهند؟ این سوال را نویسنده مطالعه، جاناتان بی. لاسوس، در کتاب “میو گربه: چگونه گربه‌ها از ساوانا تا مبل شما تکامل یافتند” بررسی کرده است.

چرا گربه وحشی آفریقایی؟

گربه‌ی وحشی آفریقایی از نظر ظاهری تفاوت چندانی با گربه‌ی خانگی ندارد.

گربه‌های بزرگ مانند شیرها، ببرها و یوزپلنگ‌ها، به عنوان گونه‌های مشهور در دنیای گربه‌سانان شناخته می‌شوند. با این حال، از میان ۴۱ گونه گربه‌ی وحشی، تقریباً اکثریت آن‌ها دارای اندازه‌ی جسمی مشابه با گربه‌های خانگی هستند. بسیار کمتر کسی با نام گربه‌های پاسیاه یا گربه‌های خلیج بورنئو آشنا است، و حتی از گونه‌های کدکد، اونسیلا یا ببرک کمتر شنیده شده است.

اگرچه به نظر می‌رسد هرکدام از این گونه‌ها قابلیت تولید گربه‌های اهلی را داشته باشند، مطالعات اخیر دی‌ان‌ای نشان می‌دهد که گربه‌های خانگی امروزی به ویژه از زیرگونه‌ای از گربه‌های وحشی آفریقایی به نام آفریقای شمالی (Felis silvestris lybica) ایجاد شده‌اند. این گونه، به یکی از همراهان محبوب در خانه‌های ما تبدیل شده است.

گربه‌ی وحشی آفریقایی به‌عنوان یک گونه مناسب در مکان و زمان مناسب ظهور کرد. این اتفاق در دورهٔ حدود ۱۰ هزار سال پیش، هنگامی که تمدن با آغاز سکونت در روستاها، فرآیندی را آغاز کرد که مردم در آن به پرورش منابع غذایی پرداختند. این منطقه، که شامل بخش‌هایی از مصر، ترکیه، سوریه، ایران و دیگر مناطق می‌شود، خانه‌ای برای انواع گربه‌های کوچک نظیر کاراکال یا سیاه‌گوش، سروال یا یوزگربه، گربه‌ی جنگلی و گربه‌ی شنی فراهم آورد. اما در میان این تنوع، گربه‌ی وحشی آفریقای شمالی به روستاها و سکونتگاه‌های انسانی تراوش کرد و امروزه به‌طور گسترده در اطراف انسان‌ها یافت می‌شود.

گربه‌های وحشی آفریقای شمالی به عنوان یکی از دوستانه‌ترین و پرسودترین گونه‌های گربه‌سانان شناخته می‌شوند. این گربه‌ها با آرامش رشد کرده و می‌توانند به دوستان با محبتی تبدیل شوند. به عکس این تصویر، گربه وحشی اروپایی با وجود تمام توجه، به نسبت نزدیکان خود بسیار زودتر به افراد بدجنسی تبدیل می‌شود.

مومیایی گربه‌ی مصری

با این پس‌زمینه، تصور اتفاقات احتمالی ساده است. مردم به یکجانشینی پیوسته و شروع به پرورش محصولات کردند، سپس مازاد را برای زمان‌های قحطی ذخیره نمودند. ایجاد انبارهای مواد غذایی باعث افزایش جمعیت جوندگان شد. برخی از گربه‌های وحشی آفریقایی که کمتر از خطر می‌ترسیدند، از این فرصت بهره‌مند شدند و در این حوالی به زندگی می‌پرداختند. مردم آگاه شدند که حضور آن‌ها می‌تواند مزایایی داشته باشد و شروع به رفتار مهربانانه‌تر با گربه‌ها کردند، حتی ممکن بود آن‌ها را به‌عنوان پناهگاه یا با ارائه غذا حمایت می‌کردند. گربه‌های شجاع‌تر به کلبه‌ها فراخوانده شدند و شاید به انسان اجازه دادند که ایشان را نوازش کند؛ به این ترتیب، گربه‌ها به شکل گربه‌های خانگی تبدیل شدند.

آنچه که دقیقاً در فرآیند اهلی‌سازی رخ داده و آیا این امر در یک منطقه یا به‌طور همزمان در سراسر مناطق اتفاق افتاده است، مشخص نیست. با این حال، نقاشی‌ها و مجسمه‌های موجود در مقبره‌ها نشان می‌دهند که گربه‌های اهلی از حدود ۳۵۰۰ سال پیش در مصر زندگی می‌کردند.

بررسی ژنتیکی، از جمله داده‌های دی‌ان‌ای گربه‌های مومیایی مصری، و اطلاعات باستان‌شناختی، پراکندگی جمعیت گربه‌ها را نمایش می‌دهد. گربه‌ها از اروپا به سمت شمال (و در نهایت به آمریکای شمالی)، از آفریقا به سمت جنوبی‌ترین نقاط، و از آسیا به سمت شرق حرکت کردند. داده‌های دی‌ان‌ای باستانی نشان می‌دهد که حتی وایکینگ‌ها هم در گسترش گربه‌سانان در دورترین نقاط نقش بزرگی داشته‌اند.

تکامل ماهرانه میومیو برای فریب انسان

گربه‌ها برای تحریک ما به‌منظور ارائه آنچه که از ما می‌خواهند، از ابزارها و ترفندهای مختلف بهره می‌برند.

گربه‌های خانگی بسیار دوستانه و خوش صحبت با همنشینان انسانی خود هستند و از میوهای گوناگون برای برقراری ارتباط با مخاطبان مختلف استفاده می‌کنند. میومیو کردن، به‌عنوان یک نوع صدا، نمونه‌ای از ارتباط گربه با انسان به‌عنوان بخشی از خانواده نیست، بلکه گربه‌ها به‌ندرت این رفتار را با یکدیگر نشان می‌دهند.

طی فرآیند اهلی‌سازی، انواع مختلف آوای “میو” به منظور برقراری ارتباط مؤثرتر با انسان تکامل یافته است. شنوندگان، در مقایسه با صدای “میاو” گربه‌های خانگی، صدای “میااااو” گربه‌های وحشی را به عنوان یک صدای مصرانه‌تر و سخت‌تر ارزیابی می‌کنند. دانشمندان باور دارند که شنیدن این صداهای کوتاه‌تر و بلندتر برای سیستم شنوایی ما جذاب‌تر است، شاید به دلیل اینکه کودکان صداهای بلندتری دارند و گربه‌های اهلی بر این اساس تکامل یافته‌اند تا توجه انسان را جلب کنند.

گربه‌ها از حساسیت انسان به صدای نوزاد به نفع خود بهره می‌برند. همچنین، با خرخر کردن، گربه‌ها سعی در فریب مخاطبان خود دارند. به عنوان مثال، تصور کنید گربه‌ای که وقتی شما در آشپزخانه قوطی غذای تر را باز می‌کنید، خود را به پاهای شما می‌مالد. وقتی گربه‌ها می‌خواهند چیزی را به شما نشان دهند، این خرخر با صدایی شادمانه تفاوت دارد و مانند صدای اره برقی مصر است که توجه شما را جلب می‌کند.

دانشمندان به صورت دیجیتالی دو نوع خرخر با کیفیت طیفی را مقایسه کرده‌اند و به نتیجه رسیده‌اند که تفاوت عمده بین آن‌ها در این است که خرخر مداوم حاوی مؤلفه‌ای بسیار شبیه به صدای گریه نوزاد انسان است. انسان به‌طور ذاتی به این صدا واکنش نشان داده و گربه‌ها تکامل یافته‌اند تا از این حساسیت برای جلب توجه انسان به نفع خود استفاده کنند.

البته افرادی که تاکنون با گربه‌ها زندگی کرده‌اند، از این واقعیت شگفت‌زده نخواهند شد. گربه‌ها بسیار آموزش‌پذیر هستند و اغلب با تشویق به‌وسیله غذا به آموزش پاسخ مثبت می‌دهند. هرچند که بیشتر اوقات گربه‌ها به ما نشان می‌دهند که چگونه با آن‌ها باید رفتار کنیم، اما این به عنوان یک ویژگی جذاب آن‌ها در میان انسان‌ها مطرح شده است: “سگ‌ها صاحب دارند ولی گربه‌ها، مستخدم.”