آفت دهان؛ علت و درمان قطعی

آفت دهان یک مشکل رایج و ناراحت‌کننده است که معمولاً بهبودی آن چند هفته زمان می‌برد. این بیماری به دلایل مختلفی ایجاد می‌شود و روش‌های درمانی متعددی برای آن وجود دارد.

آفت‌های دهان (canker sores) زخم‌های کوچک و سطحی هستند که در داخل دهان ظاهر می‌شوند. این زخم‌ها معمولاً به صورت لکه‌های سفید یا زرد رنگ با حاشیه‌ای قرمز و ملتهب شروع می‌شوند. اندازه آن‌ها معمولاً کوچک است (کمتر از یک میلی‌متر)، اما در برخی موارد ممکن است به قطر ۲٫۵ سانتی‌متر نیز برسند.

آفت‌ها می‌توانند در نواحی مختلفی از دهان مانند زبان، لثه، سقف دهان، داخل لب‌ها و زیر زبان ظاهر شوند. این زخم‌ها ممکن است دردناک باشند و هنگام غذا خوردن یا صحبت کردن موجب ناراحتی شوند.

آفت دهان مسری نیست، اما می‌تواند آزاردهنده و دردناک باشد. استرس، مصرف غذاهای اسیدی و جراحات کوچک داخل دهان از جمله عواملی هستند که می‌توانند باعث ایجاد آفت دهان شوند. درمان‌های موجود برای آفت دهانی شامل ژل‌ها، پمادها و دهانشویه‌های بدون نسخه یا تجویزی است. اگر درمان نشود، آفت‌ها معمولاً طی دو هفته به‌طور خودبخود بهبود می‌یابند.

اگرچه این دو نوع زخم معمولاً با یکدیگر اشتباه گرفته می‌شوند، اما تفاوت‌های زیادی دارند. تبخال به‌وسیله ویروس هرپس سیمپلکس ۱ (HSV-1) یا هرپس سیمپلکس ۲ (HSV-2) ایجاد می‌شود. از آنجا که تبخال ناشی از ویروس است، مسری بوده و از طریق تماس نزدیک مانند بوسیدن یا رابطه جنسی دهانی منتقل می‌شود. تبخال‌ها معمولاً به صورت تاول‌های پر از مایع ظاهر می‌شوند و ممکن است به شکل خوشه‌ای در نواحی دهان یا ناحیه تناسلی دیده شوند؛ در حالی که آفت‌های دهانی ناشی از عفونت نیستند و بنابراین مسری نیستند. آفت‌ها عفونت مقاربتی محسوب نمی‌شوند و از طریق بوسه یا تماس جنسی منتقل نمی‌شوند.

اگرچه هر کسی ممکن است به آفت دهانی مبتلا شود، این نوع زخم‌ها بیشتر در نوجوانان و افراد در دهه سوم زندگی مشاهده می‌شود. شیوع آفت دهانی در زنان بیشتر است و کارشناسان معتقدند که تغییرات هورمونی ممکن است عامل این تفاوت باشد. طبق گزارش وب‌سایت کلینیک کلیولند، آفت‌های دهانی نسبتاً شایع هستند و حدود ۲۰ درصد از افراد حداقل یک‌بار در طول زندگی خود دچار این مشکل می‌شوند.

انواع آفت‌های دهانی:

1. آفت‌های دهانی ساده: این نوع آفت‌ها ممکن است سه تا چهار بار در سال ظاهر شوند و معمولاً تا یک هفته طول می‌کشند.
2. آفت‌های دهانی پیچیده: این نوع آفت‌ها کمتر شایع هستند و اغلب در افرادی که قبلاً به این مشکل دچار شده‌اند، بروز می‌کنند.

علائم شایع آفت‌های دهانی شامل:

• وجود یک یا چند زخم دردناک در دهان که ممکن است روی زبان، درون لب‌ها، داخل گونه‌ها یا سقف دهان تشکیل شوند.
• احساس سوزش یا گزگز
• زخم‌های کوچک، گرد و سفید، خاکستری یا زرد با حاشیه قرمز

در موارد شدید، افراد مبتلا به آفت دهانی ممکن است علائم زیر را نیز تجربه کنند:

• تب
• بی‌حالی
• تورم غدد لنفاوی

هنوز به‌طور دقیق مشخص نیست که چرا برخی افراد بیشتر از دیگران دچار آفت دهانی می‌شوند، اما عوامل مختلفی شناسایی شده‌اند که می‌توانند باعث بروز این زخم‌ها شوند. برخی از عوامل احتمالی ایجاد آفت‌های دهانی عبارتند از:

• استرس
• آسیب دیدگی درون دهان
• غذاهای اسیدی مانند مرکبات
• داروهای ضد التهاب غیراستروئیدی (NSAIDs) مانند ایبوپروفن
• لوازم دندانی، مانند بریس‌ها یا دندان مصنوعی که به‌درستی جا نیفتاده‌اند

آسیب‌های فیزیکی به لثه، زبان یا سایر بافت‌های نرم داخل دهان از جمله دلایل شایع بروز آفت دهانی هستند که می‌تواند به دلایل مختلفی مانند مسواک زدن محکم (یا استفاده از مسواک با الیاف سخت)، گاز گرفتن داخل دهان یا اصطکاک ناشی از وسایل ارتودنسی ایجاد شود.

آفت‌های پیچیده ممکن است در افراد مبتلا به بیماری‌های سیستم ایمنی مانند موارد زیر بروز کنند:

• لوپوس
• بیماری بهجت
• بیماری سلیاک
• کولیت زخمی
• بیماری کرون
• ایدز

همچنین کمبود ویتامین‌های B12، روی، اسید فولیک یا آهن نیز می‌تواند منجر به بروز آفت دهانی شود.

پزشک معمولاً با معاینه بالینی قادر است آفت دهان را تشخیص دهد. در برخی موارد، ممکن است برای شناسایی علت آفت دهان، آزمایش‌هایی برای بررسی عواملی مانند ویروس‌ها، کمبود ویتامین‌ها یا مواد معدنی، اختلالات هورمونی یا مشکلات سیستم ایمنی انجام شود.

ضایعات سرطانی نیز ممکن است مشابه آفت دهان ظاهر شوند، اما برخلاف آفت، بدون درمان بهبود نخواهند یافت. برخی علائم سرطان دهان، مانند زخم‌های دردناک و تورم گردن، مشابه علائم آفت دهانی هستند، اما سرطان دهان معمولاً با نشانه‌های خاصی همراه است که شامل موارد زیر می‌شود:

• خونریزی از دهان یا لثه
• شل شدن دندان‌ها
• مشکل در بلع غذا
• گوش‌درد

اگر این علائم را همراه با علائم آفت دهانی تجربه کردید، سریعاً به پزشک مراجعه کنید تا تشخیص دقیق و درمان مناسب صورت گیرد.

درمان آفت دهان ممکن است شامل استفاده از محصولات بدون نسخه یا داروهای تجویزی برای کاهش علائم باشد. پزشک ممکن است یکی یا چند مورد از درمان‌های زیر را پیشنهاد دهد:

• بی‌حس‌کننده‌های موضعی مانند بنزوکائین
• دهان‌شویه‌های حاوی پراکسید هیدروژن، کلرهگزیدین یا دگزامتازون
• پمادهای کورتیکواستروئیدی مانند فلوسینونید، بکلومتازون یا هیدروکورتیزون همی‌سوکسینات

اگر آفت‌های دهانی ناشی از کمبود مواد مغذی باشند، پزشک ممکن است مصرف ویتامین‌ها یا مکمل‌های خاصی را تجویز کند. در موارد شدید، ممکن است پزشک روش سوزاندن بافت آسیب‌دیده را برای استریل کردن ناحیه، کاهش درد و تسریع بهبودی توصیه کند.

استفاده از یخ یا مقداری شربت منیزیم (شیر منیزیم) بر روی زخم‌ها می‌تواند به تسکین و بهبود آن‌ها کمک کند. شستن دهان با مخلوطی از آب گرم و جوش شیرین (یک قاشق چای‌خوری جوش شیرین در نصف فنجان آب) نیز می‌تواند درد را کاهش داده و روند بهبودی را تسریع کند.

تحقیقات نشان می‌دهد که عسل در بهبود زخم‌ها مؤثر است و می‌تواند به کاهش درد، اندازه و قرمزی آفت‌های دهان کمک کند. علاوه بر این، عسل می‌تواند از بروز عفونت‌های ثانویه پیشگیری کند. برای کمک به بهبودی آفت دهان، عسل را روزانه چهار بار روی زخم بمالید.

درد آفت‌های دهانی معمولاً طی چند روز بهبود، برطرف می‌شود و زخم‌ها حتی بدون درمان طی دو هفته بهبود پپدا می‌کنند. در صورت داشتن آفت دهانی که با گذشت بیش از دو هفته هنوز بهبود پیدا نکرده است، به پزشک مراجعه کنید.

اگر آفت دهان پس از چند هفته بهبود نیافت، ممکن است با عوارض جدی‌تری مواجه شوید که شامل موارد زیر است:

• درد یا ناراحتی هنگام صحبت کردن، مسواک زدن یا غذا خوردن
• احساس خستگی
• گسترش زخم‌ها به سایر نواحی بدن
• تب
• سلولیت (عفونت باکتریایی پوست)

اگر آفت دهان باعث درد شدید شده یا به طور قابل توجهی در زندگی روزمره شما اختلال ایجاد کرده و درمان‌های خانگی مؤثر نبوده‌اند، بهتر است به پزشک مراجعه کنید.

اگرچه هیچ روش قطعی برای پیشگیری از آفت‌های دهانی وجود ندارد، اما می‌توان با رعایت نکات زیر خطر ابتلا به آن‌ها را کاهش داد:

• از خوردن غذاهای اسیدی، شور یا تند پرهیز کنید.
• بهداشت دهان و دندان خود را به‌طور منظم رعایت کنید؛ روزی دو بار با مسواک نرم مسواک بزنید و یک بار در روز نخ دندان بکشید.
• در صورت وجود کمبودهای تغذیه‌ای احتمالی، با پزشک مشورت کنید.
• از تکنیک‌های کاهش استرس مانند تمرکز حواس و مدیتیشن بهره ببرید.

برای ارزیابی کمبود ویتامین‌ها یا مواد معدنی خاص، با پزشک خود مشورت کنید. او می‌تواند شما را در تنظیم یک رژیم غذایی مناسب راهنمایی کرده و در صورت نیاز مکمل تجویز کند. اگر به آفت دهان مبتلا شدید و قادر به خوردن یا نوشیدن نباشید، یا اگر آفت شما پس از سه هفته بهبود نیابد، به پزشک مراجعه کنید.

انواع آفت دهان

آفت دهان به سه نوع اصلی کوچک (مینور)، بزرگ (ماژور) و هرپتی فرم تقسیم می شود:

آفت کوچک

آفت‌های کوچک و دایره‌ای شکل رایج‌ترین نوع آفت دهانی هستند که معمولاً در مدت یک تا دو هفته بهبود می‌یابند و هیچ جای زخمی از خود باقی نمی‌گذارند. این زخم‌ها به اندازه نوک مداد بوده و به صورت گروهی یا خوشه‌ای در دهان ظاهر می‌شوند. در هر بار، معمولاً چهار تا شش آفت به طور همزمان در دهان ایجاد می‌شود و محل‌های رایج برای بروز این آفت‌ها شامل داخل گونه‌ها، روی لب، زبان و لثه است.

آفت بزرگ

آفت بزرگ، نوعی از آفت دهانی است که نسبت به آفت کوچک، عمق بیشتری دارد و لبه‌های آن نامنظم است. بهبودی این نوع آفت معمولاً بیش از 6 هفته زمان می‌برد. هر آفتی که بیشتر از سه هفته در دهان باقی بماند، باید توسط دندانپزشک معاینه شود. آفت‌های بزرگ معمولاً در نزدیکی لوزه‌ها ظاهر می‌شوند و فرد مبتلا معمولاً درد شدیدی را تجربه می‌کند، به‌ویژه هنگام بلع غذا. معمولاً تنها یک آفت بزرگ در هر بار ایجاد می‌شود.

آفت هرپتی فرم

آفت هرپتی فرم به اندازه نوک سوزن و در گروه های 10 تا 100 تایی در بین بزرگسالان دیده می شود. آفت هرپتی فرم لبه های نامنظم دارد وبدون باقی گذاشتن جای زخم پس از یک تا دو هفته بهبود می یابد.

علت آفت دهان و زبان

آفت‌های زبان و دهان معمولاً به دلیل آسیب به غشای مخاطی و تضعیف سیستم دفاعی بدن ایجاد می‌شوند. این آفت‌ها می‌توانند در شرایط مختلف پدیدار شوند که برخی از مهم‌ترین علل آن عبارتند از:

• آسیب‌های جزئی مانند تصادفی گاز گرفتن زبان یا ضربه مسواک به دهان
• استرس
• مصرف غذاهای حساسیت‌زا یا برخی داروها
• تغییرات هورمونی، مانند تغییرات در دوره‌های قاعدگی
• کمبود مواد مغذی مانند ویتامین B12، آهن و اسید فولیک
• آسیب‌های ناشی از دندان مصنوعی یا سایش نوک دندان‌ها
• ویروس‌ها، مانند ویروس هرپس سیمپلکس (تبخال) یا ویروس واریسلا زوستر (آبله مرغان و زونا)
• مشکلات گوارشی مانند بیماری سلیاک یا بیماری کرون
• ترک سیگار
• سرطان دهان (در موارد نادر)
• رادیوتراپی در نواحی سر و گردن

آفت‌های دهانی می‌توانند ناراحت‌کننده و آزاردهنده باشند، اما خطر جدی ایجاد نمی‌کنند. برخلاف تبخال، آفت دهانی ناشی از عفونت نبوده و قابلیت انتقال از فردی به فرد دیگر را ندارد. در بیشتر موارد، آفت‌های دهانی با استفاده از درمان‌های بدون نسخه بهبود می‌یابند. اگر علائم شما پس از استفاده از این درمان‌ها بهبود نیافت، بهتر است به پزشک مراجعه کنید.