گیاهان نیز می‌خوابند؟

استفانو مانکوزو، گیاه‌شناس ایتالیایی و دفاع‌کننده از هوش گیاهی، در تحقیقات خود به منظور درک خودآگاهی، قصد دارد گیاهان را با استفاده از بی‌حس‌کننده‌های مشابه انسانی به‌خواب ببرد. نوروبیولوژی گیاهی به‌سرعت در حال توسعه است و در تلاش برای کشف مسیرهایی است که گیاهان از طریق آن‌ها می‌توانند محیط خود را درک کرده و بر این اساس مورفولوژی و فیزیولوژی خود را تغییر دهند. این حوزه علمی باعث برانگیخته‌شدن اندیشه‌ها و احساسات منفی برخی پژوهشگران شده است؛ زیرا برخی از آنها ادعا می‌کنند که چنین تغییراتی نشانگر وجود شناخت یا خودآگاهی نیستند. اما این سوال برخوردار از ناخودآگاه بودن چگونه است؟

گیاهان، مانند انسان‌ها، با افت شبانه فعالیت‌شان را کاهش می‌دهند، حتی اگر به‌طور مشابه نخوابند. گیاهان یک ریتم شبانه‌روزی دارند و از ساعت درونی‌شان برای تمیزی شب از روز بهره‌می‌برند که از نشانه‌های محیطی و شیمیایی برای تمیزی زمان استفاده می‌کند. گیاهان حتی می‌توانند مانند برخی از جانوران هنگام طلوع خورشید بیدار شوند.

در یک پژوهش جدید، گشتاور فعالیت گیاهان به‌لطف رادیوسنج حرارتی اکوسترس (ECOSTRESS) در ایستگاه فضایی بین‌المللی (ISS) دیده شده است. این ابزار که در ISS قرار دارد، با اندازه‌گیری دما و ردیابی عواملی مانند تبخیر و تعرق، می‌تواند سلامت پوشش گیاهی را بررسی کند.

تصاویر دریافتی از فضا در سال ۲۰۱۹ نشان می‌دهد که گیاهان نزدیک به دریاچه‌ی سوپریور در ایالات متحده، در زمان صبح افزایش فعالیت را نشان می‌دهند. این تصاویر همچنین نشان می‌دهند که گیاهان نزدیک به مرز آب صبح زودتر از خواب بیدار می‌شوند و نشانه‌های فعالیت را زودتر از گیاه

سه رنگ، زمان‌های متفاوت ثبت‌شده‌ی ECOSTRESS را با سایه‌های تاریکی نشان می‌دهند که نشانه‌ی فعالیت گیاهی بیشتر هستند.

اکنون پرسیده می‌شود که آیا گیاهان را می‌توان به خواب برد؟ این هدف، جست‌وجوی استفانو مانکوزو، گیاه‌شناس و مدافع هوش گیاهی است. دیدن یک پدیده جالب، مانکوزو را به تحقیق درباره هوش گیاه کشاند، که یکی از این پدیده‌ها در حال رشد ریشه حول محور مانع بود. او با ضبط حرکات گیاه نشان داد که گیاه برای تشخیص مسیر رشد به لمس مانع نیازی ندارد. از کجا می‌دانست که باید حرکت کند؟

حرکت گیاه به نظر عجیب می‌آید، اما رایج‌تر از آن چیزی است که اکثر افراد تصور می‌کنند. این حرکت با سرعتی کم‌تر برای مشاهده‌کننده اتفاق می‌افتد، مگر اینکه گیاهی مثل ونوس مگس‌خوار باشد. مستند “سیاره سبز” دیوید اتنبرو با نمایش تصاویری از جوانه‌ها و گیاهان که اغلب به چشم نمی‌آیند، نشان می‌دهد که گیاهان چگونه می‌توانند با نور خورشید درگیر شوند و از تاکتیک‌هایی استفاده کنند که به نظر ما انسان‌ها کثیف می‌آیند. بخشی از این مستند را می‌توانید از این [لینک](لینک) مشاهده کنید.

استفانو مانکوزو

مانکوزو، با بررسی حساسیت گیاهان به بیهوشی، شروع به ارائه پرسش‌ها درباره احتمال وجود خودآگاهی در گیاهان کرد. او با اشاره به چالش‌ها در تعریف دقیق از معنای خودآگاهی، معتقد است که اثبات یا رد آگاهی در گیاهان بدون تعریف واضحی از این پدیده غیرممکن است. مانکوزو توضیح می‌دهد: «درباره آگاهی به‌سختی می‌توان گفت؛ زیرا حتی در مورد خودمان هم به واقعیت نمی‌دانیم آگاهی چیست. با این حال، یک رویکرد بیولوژیکی برای بحث درباره آن به‌عنوان یک خصوصیت وجود دارد. آگاهی پدیده‌ای است که همه‌ی ما آن را تجربه می‌کنیم؛ به جز زمانی‌هایی که عمیقاً خواب هستیم یا هنگامی که هوش را از دست می‌دهیم.»

او ابتدا با بررسی حساسیت گیاهان به بیهوشی آغاز کرد و متوجه شد که می‌توان گیاهان را با همان بی‌حس‌کننده‌هایی بیهوش کرد که بر روی انسان اثر می‌گذارند. او اظهار کرد: «این نتیجه بسیار جالب است؛ زیرا همیشه فرض می‌شد که خودآگاهی به مغز وابسته است؛ اما فکر می‌کنم خودآگاهی و هوش هر دو به طور گسترده‌تری با کل بدن ارتباط دارند.» در خصوص خواباندن گیاهان، تیم مانکوزو بر این باور است که ممکن است تا پایان سال ۲۰۲۳ به این هدف دست یابند.